Financiën

Beleidsverantwoording per activiteit

In tegenstelling tot de uitkomsten van de beleidsprogramma’s, toont dit programma Financiën op het eerste oog een fors negatief resultaat. Dit hangt deels samen met voordelen op de andere programma's omdat er minder is uitgegeven uit de gemeentebrede reserves. Belangrijker nog is dat er op de uitkering van het gemeentefonds sprake is van een structureel nadeel omdat de bevolkingsgroei achterblijft bij de prognose. Dit werkt meerjarig door. Tot slot vindt de eindafrekening voor de compensatie van de gederfde inkomsten toeristenbelasting, als gevolg van Corona, pas in 2021 plaats waardoor het resultaat over 2020 negatief is. Zie voor een verdere cijfermatige en inhoudelijke toelichting het onderdeel “Wat heeft het gekost?”.

Algemeen

Algemene uitkering
Het gemeentefondsaccres groeit ‘trap op en af’ mee met de rijksuitgaven (en met een deel  van de rijksinkomsten). In mei 2020 heeft het Rijk besloten het accres te bevriezen op de stand van de voorjaarsnota (van het Rijk). Vanwege de extra rijksuitgaven ter bestrijding van de coronacrisis was het systeem van 'samen de trap op en af' immers niet meer passend. Dat is gemeld in de Haagse voorjaarnota 2020. Wel krijgen de gemeenten in 2020 gerichte compensatie voor de meerkosten en de gederfde inkomsten. Ook is de zogeheten 'opschalingskorting' in 2020 en 2021 bevroren op de stand van 2019. Er was in 2020 dus geen accresonzekerheid. De zogeheten 'Haage aantallen' hebben wel invloed op het saldo. In de begroting gaat de gemeente Den Haag er namelijk van uit dat de stad even snel groeit als het land; in alle opzichten: dus voor inwoners, de woz-waarde, jongeren, enz.. De bevolkingsgroei van Den Haag was in 2020 echter aanmerkelijk lager dan gedacht; het Centraal Bureau voor de Statistiek bevestigde dat op 5 januari 2021 in het persbericht 'Bevolkingsgroei grotere steden stokt door lagere immigratie'. Grotere steden hadden daar meer dan gemiddeld last van.

In de decembercirculaire 2020 zijn gemeenten door het rijk geïnformeerd over een aanvullend compensatiepakket ter bestrijding van de financiële effecten van de coronacrisis. Dit compensatiepakket komt bovenop het eerdere compensatiepakket. Voor een aantal compensatiemaatregelen is de exacte verdeling en daarmee het bedrag per gemeente nog niet bekend c.q. opgenomen, omdat bijvoorbeeld voor het bepalen van de definitieve compensatie van de inkomstenderving over 2020 de afspraak geldt dat dit in 2021 gebeurt op basis van de vastgestelde jaarrekeningcijfers 2020. Op basis hiervan heeft de commissie BBV in januari 2021 de uitspraak gedaan dat het financiële effect van dit deel van het aanvullende compensatiepakket als opbrengst verwerkt moet worden in de jaarrekening 2021 en dus niet in de jaarrekening van 2020 mag worden verwerkt. Het gaat om de volgende landelijke compensatiemaatregelen (totaal € 442 mln.):

• Compensatie inkomstenderving na 1 juni (€ 100 mln.).
• Extra beschikbaar voor Inkomstenderving (€ 150 mln.).
• Afvalinzameling (€ 32 mln.).
•  Zwembaden en ijsbanen (€ 100 mln.).
• Verlenging steun sportverenigingen (1 okt t/m 31 dec) (€ 60 mln.).

Trend en overige gemeentebrede reserveringen
- Reserve allocatie incidentele middelen
Jaarlijks worden in de begrotingsvoorbereiding incidentele middelen  ingezet voor nieuw beleid. De uitvoering van het nieuwe beleid vindt regelmatig in een ander jaar plaats dan dat de middelen beschikbaar zijn. Om de beleidsuitvoering en de daarvoor beschikbare middelen met elkaar in evenwicht te brengen, wordt jaarlijks bij de begroting een reserve allocatie incidentele middelen (nieuw  beleid) ingesteld (zie onderdeel 'Reserves, voorzieningen en investeringen').

- Reserve Buffer Coronacrisis
In het voorjaar van 2020 werd de gemeente geconfronteerd met de coronacrisis. Om de crisis het hoofd te bieden is de reserves Buffer Coronacrisis ingesteld. Deze reserve is ingesteld om de incidentele negatieve impact als gevolg van de coronacrisis op te vangen en is gevuld met gemeentelijke middelen en ontvangen rijksdekking. In december 2020 (RIS307129) heeft de raad ingestemd met het gedeeltelijk onttrekken van middelen aan de reserve om de nadelige effecten van de coronacrisis in 2020 op te kunnen vangen. Dit vond plaats op basis van de inzichten uit de geactualiseerde financiële impactanalyse van de crisis met betrekking op 2020.

- Reserve Sociaal Economisch Herstelplan
In het najaar van 2020 is het Sociaal-economisch herstelplan (RIS306618) vastgesteld. De bekostiging van activiteiten van dit plan vindt deels plaats uit deze reserve. De uitvoering van de interventies voor herstel vindt plaats vanaf 2021.

- Eneco-middelen
In januari 2020 heeft de Haagse gemeenteraad ingestemd met de verkoop van de Eneco-aandelen (RIS304177). De verkoopopbrengst van de aandelenoverdracht aan het consortium van Mitsubishi Corporation en Chubu Electric Power Co. Inc. bedroeg € 673,7 mln.. Deze eenmalige middelen worden ingezet voor duurzame verbeteringen in de stad.

Hiervoor zijn de zogenaamde Eneco-middelen medio 2020 (met een tussentijdse begrotingswijziging) in vijf reserves ondergebracht, conform het raadsvoorstel 'Toekennen verkoopopbrengst Eneco' (RIS305669). Het betreft de reserves:

1. Reserve Extra impuls voor betaalbaar wonen
2. Reserve ICT-Impuls
3. Reserve Verbetering duurzame mobiliteit (mobiliteitstransitie)
4. Reserve Duurzaamheid en energietransitie
5. Reserve Verhogen kwaliteit in gebiedsontwikkelingen en sociale woningbouw.

De inhoudelijke toelichting en verantwoording van de onderliggende projecten van deze Eneco-middelen staan bij de betrokken beleidsmatige programma's. Besluitvorming over projecten groter dan € 2,5 mln. worden expliciet aan de gemeenteraad voorgelegd. Na besluitvorming over het project of de investering, wordt de dekking uit de betreffende reserve beschikbaar gesteld.

1. Reserve Extra impuls voor betaalbaar wonen
In het coalitieakkoord 2019-2022 is afgesproken om € 50 mln. van de verkoopopbrengst Eneco toe te delen aan 'Extra impuls voor betaalbaar wonen voor sociale woningbouw en starterswoningen'. Deze middelen zijn gedoteerd aan de reserve 'Extra impuls voor betaalbaar wonen'.

2. Reserve ICT Impuls
Uit de verkoopopbrengst van de Eneco-aandelen is €10 mln. gereserveerd voor de noodzakelijke ICT-Impuls, zoals afgesproken in het coalitieakkoord 2019-2022. Bij de programmabegroting 2020 is al een reserve ICT-Impuls gevormd ter hoogte van € 10 mln.. Aanvullend zijn de Eneco-middelen van € 10 mln. aan deze reserve toegevoegd (RIS305669). In 2020 is € 18,4 mln. overgeheveld naar de reserve Activafinanciering voor incidentele dekking kapitaallasten van het Masterplan IT (RIS305017).

3. Reserve Verbetering duurzame mobiliteit
In het coalitieakkoord “Samen voor de stad” is opgenomen dat € 33,3 mln. uit de verkoopopbrengst Eneco wordt aangewend voor de voorfinanciering van het incidenteel tekort op de begroting. In 2020 is de verrekening van deze
voorfinanciering geëffectueerd. De verrekening heeft plaatsgevonden met het speerpunt Verbeteren duurzame Mobiliteit (RIS305669).

4. Reserve Duurzaamheid en energietransitie
In het coalitieakkoord 2019-2022 is afgesproken om 30% van de verkoopopbrengst Eneco beschikbaar te stellen voor duurzaamheid en energietransitie. Hiervoor is € 184,1 mln. gedoteerd aan de reserve Duurzaamheid en energietransitie. Binnen de middelen voor Duurzaamheid en energietransitie is conform het coalitieakkoord € 24 mln. gelabeld voor de projecten verduurzaming sportaccommodaties en verduurzaming openbare ruimte. De middelen voor verduurzaming van sportaccommodaties (€ 12 mln.) zijn in deze begroting overgeheveld naar het programma Sport en hier aan een nieuwe, separate reserve toegevoegd. Hierdoor was nog € 172,1 mln. beschikbaar binnen de reserve Duurzaamheid en energietransitie.

5. Reserve Verhogen kwaliteit in gebiedsontwikkelingen en sociale woningbouw
In het coalitieakkoord 2019-2022 is afgesproken om 20% van de verkoopopbrengst van Eneco beschikbaar te stellen voor het speerpunt 'verhogen kwaliteit in gebiedsontwikkelingen en sociale woningbouw'. Hiertoe is € 122,7 mln. gedoteerd aan de reserve 'Verhogen kwaliteit in gebiedsontwikkelingen en sociale woningbouw'. Daarnaast is voor dit speerpunt een procentuele verdeling opgenomen in het coalitieakkoord:

·          15% de Kust gezond;
·         10% Laan van NOI;
·         15% CS-gebied;
·         15% HS-gebied;
·         15% Binckhorst;
·         30% Den Haag Zuid West.

- Post onvoorzien
Gemeenten zijn verplicht om in de begroting een post voor onvoorziene uitgaven op te nemen. Bij onvoorzien gaat het om onverwachte uitgaven of tegenvallers in het betreffende begrotingsjaar. Dat zorgt voor flexibiliteit. De post onvoorzien is in 2020 ingezet om tegenvallers van de Coronacrisis op te vangen.

Algemene reserves
In deze activiteit is de algemene reserve ondergebracht, de programmareserves, de centrale bedrijfsvoeringsreserve en de gemeentebrede reserve onderhoud vastgoed en sportaccommodaties. De algemene reserve is in 2020 voor bijna € 25 mln. ingezet om tegenvallers van de Coronacrisis op te vangen.

Treasury
De gemeente heeft de financiering van leningen centraal geregeld. Voor de financiering van de investeringen in de stad worden langlopende en kortlopende leningen aangetrokken. In dit programma worden de rentelasten verantwoord.

Korte en lange leningen
Voor de uitgaven aan investeringen en terugbetalingen op langlopende leningen trekt de gemeente nieuwe langlopende leningen aan. In juli 2020 (RIS305846) heeft de gemeente voor de eigen behoefte vier langlopende leningen voor de toekomst afgesloten (zogeheten forwards): € 150 mln. tegen 0,357% per januari 2022, € 150 mln. tegen 0,425% per oktober 2022, € 150 mln. tegen 0,494% per juli 2023 en € 200 mln. tegen 0,530% per januari 2024. Door het vroegtijdig afsluiten van deze forwards wordt geprofiteerd van het lage actuele renteniveau en wordt voorkomen dat tegen een hogere rente moet worden geleend op het moment van de uitgaven (beperken toekomstige renterisico’s).
De gemeente hanteert de systematiek van omslagrente. In 2020 is de omslagrente en de rente voor grondexploitaties gelijk gebleven op respectievelijk 1,5% en 1,3%.
De gemeente had begin 2020 een liquiditeitstekort. Na ontvangst van de verkoopopbrengst van Eneco in maart is er een liquiditeitsoverschot. Dit liquiditeitsoverschot is uitgezet bij het Rijk (schatkistbankieren) tegen een rentepercentage van nihil.  

In deparagraaf financiering staat een uitgebreide toelichting over de kortlopende en langlopende financiering.

Verbonden partijen (deelnemingen)
De gemeente bezit aandelen van een aantal deelnemingen. Dit waren in 2020 onder andere Eneco N.V., Stedin Holding N.V., N.V. Bank Nederlandse Gemeenten, N.V. Haagse Milieu Services, HTM Beheer B.V., N.V. Stadsherstel Den Haag en Omgeving, N.V. Dunea en United Fish Auctions N.V. Met deze deelnemingen realiseert de gemeente Den Haag publieke belangen zie hiervoor de paragraaf Verbonden partijen. In de ontwerpbegroting 2020 was een te ontvangen dividend geraamd ter hoogte van € 25,6 mln.. HTM mocht door de lagere reizigersinkomsten als gevolg van Corona geen dividend in 2020 uitkeren. De hierdoor verwachte inkomstenderving  is bij de voorjaarsnota 2020 (RIS305404) ingeschat op € 3,0 mln. nadelig. In de begrotingsactualisatie 2020 is het te ontvangen dividend naar beneden bijgesteld.

Conform het Beleidskader Verbonden Partijen (RIS296919) wordt iedere vier jaar een herijking van het beleidskader uitgevoerd. Het huidige beleidskader dateert uit 2017 en dit betekent dat het beleidskader in 2021 wordt geëvalueerd en herijkt. Daaropvolgend wordt een geactualiseerde versie van het beleidskader aan de raad aangeboden. Verder hebben bij een aantal deelnemingen noemenswaardige ontwikkelingen plaatsgevonden die hieronder worden uitgelicht. In de paragraaf verbonden partijen worden de ontwikkelingen bij alle deelnemingen toegelicht.

Eneco
De gemeenteraad (RIS304177) heeft begin 2020 ingestemd met de verkoop van Eneco aan een consortium van Mitsubishi Corporation en Chubu Electric Power Co. Inc. Het consortium had zowel het hoogste bod als de beste voorwaarden. Voor Den Haag betekent het bod, met 16,55% van de aandelen, een verkoopopbrengst van € 673,7 mln.. De aandelenoverdracht (closing) heeft 24 maart 2020 plaatsgevonden (RIS305008) en sindsdien is de gemeente Den Haag niet langer aandeelhouder van het energiebedrijf.

HTM Beheer B.V.
De gemeente Den Haag, HTM Personenvervoer (HTM Pv) en Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) hebben bij de start van de nieuwe railconcessie in 2016 afspraken gemaakt over de definitieve governance van HTM. Deze governance betekent dat HTM Beheer wordt ontbonden en de aandelen van HTM Pv en HTM Railinfra aan de gemeente worden overgedragen. Op 14 oktober 2020  zijn de aandelen van HTM Pv en HTM Railinfra overgedragen en op 21 december 2020 is HTM Beheer BV ontbonden (RIS307766).

Stedin
Stedin en de aandeelhouderscommissie (hierna AHC) zijn sinds april 2019 in gesprek over de lange termijnfinanciering van de vennootschap. Het college heeft de raad over de voortgang van dit traject op verschillende momenten via raadsmededelingen in 2020 geïnformeerd; op 2 juni (RIS305403), 8 september (RIS306135) en 6 oktober (RIS306348).

Erfpacht
Het jaar 2020 was bijzonder voor erfpacht. De economische onzekerheid door Corona, het al jaren dalende canonpercentage in combinatie met de hoge dynamiek op de woningmarkt zijn van invloed geweest op het gedrag van erfpachters en daarmee de prestaties en resultaten van erfpacht.

Contractbeheer
Per 31 december 2020 beheert de gemeente Den Haag 76.146 rechten van erfpacht. Circa 60% van deze rechten heeft een eeuwigdurend afgekochte canonverplichting. In 2020 is het aantal rechten in beheer met 421 toegenomen, dit komt voornamelijk door nieuwe uitgiften en splitsingen.
Het afgelopen jaar zijn er 70 nieuwe uitgiften voor € 48,6 mln. in erfpacht uitgegeven. Deze uitgiften hebben zowel betrekking op grond als op opstal. Bij de meeste uitgiften is de keuze gevallen op periodieke canonbetaling tegen een canonpercentage van 1,1%. In 2020 zijn onder andere in erfpacht uitgegeven de zelfbouwkavels in Ypenburg (Deelplan 20) en Petroleumhaven, een bedrijventerrein in Harnaschpolder (verbonden partij Bedrijvenschap Harnaschpolder), een aantal bouwrijpe gronden voor de nieuwbouwprojecten De Heeren en De Dames in Vroondaal (verbonden partij Vroondaal) en de kluswoningen aan de Capadosestraat. Na de uitgifte van gronden voor de realisatie van een aantal grote bouwprojecten, is de splitsing in afzonderlijke rechten voor de verkoop van de woningen gerealiseerd. Vooral particuliere erfpachters kiezen net als voorgaande jaren bij de nieuwe uitgiften van zelfbouwkavels voor canonbetaling. Deze vorm van grondfinanciering blijkt een hulpmiddel bij het stimuleren van de stedelijke ontwikkeling. Rechten van erfpacht met een eeuwigdurende looptijd tegen canonbetaling hebben om de vijf jaar een canonherziening. Bij de herziening wordt het canonpercentage aan de marktrente aangepast. Hierdoor kan de hoogte van de canonverplichting (sterk) wijzigen. In 2020 hebben 3.612 rechten van erfpacht een canonherziening gehad. Na de herziening betalen de erfpachters minder canon. Het canonpercentage is aangepast van 1,5% naar 1,1%. Dit is het gevolg van de dalende marktrente in de afgelopen jaren.

Heruitgifteprojecten
In geval van expirerende erfpachtrechten moet tijdig een gemeentelijk aanbod tot heruitgifte worden verstuurd. Daarom hebben de erfpachters met een aflopend erfpachtrecht in 2020 in Vogelwijk eind 2020 een eindaanbieding tot heruitgifte van de gemeente ontvangen. In totaal gaat het om 136 rechten van erfpacht. In 2020 hebben 101 erfpachters het aanbod geaccepteerd. 96% heeft gekozen voor canonbetaling vanaf 2021.

Heruitgifte op verzoek
Vanaf 15 jaar voor expiratie van het erfpachtrecht kan vervroegde heruitgifte worden aangevraagd. Aanleiding hiervoor is veelal de verkoop of herfinanciering van de woning. In 2020 heeft het aantal heruitgifteverzoeken een flinke stijging laten zien ten opzichte van eerdere jaren: in 2020 zijn 371 (vrijblijvende) aanbiedingen gedaan. Het erfpachtbedrijf is er grotendeels in geslaagd de aanvragen tijdig te verwerken en hiermee de dienstverlening op peil te houden tijdens de coronacrisis. Circa 20% van de aanvragers is op het aanbod ingegaan. De keuze is voornamelijk op canonbetaling gevallen.

Verkoop bloot eigendom
In 2020 zijn er (van de circa 300 behandelde aanvragen) 98 rechten van erfpacht omgezet naar vol eigendom (verkoop bloot eigendom in het uitgiftebeleid). Dit is in lijn met de prognose van 100 zoals opgenomen in de programmabegroting. In bijna alle gevallen betreft het de woonfunctie en is de erfpachter ook de eigenaar-bewoner. Medio 2019 is het beleid voor verkoop van bloot eigendom aangepast. Het betrof een uitbreiding van gebieden waar dit mogelijk is en een vereenvoudiging van de bepaling van de koopsom. In het collegeakkoord van eind 2019 is opgenomen dat verkoop bloot eigendom alleen mogelijk wordt gemaakt voor eigenaar-bewoners en kleine ondernemers.

Belastingen
Onroerendezaakbelasting
De meeste belasting ontvangt de gemeente via de onroerendezaakbelasting (OZB). In 2020 ontving de gemeente van eigenaren van woningen netto € 38,5 mln. Gebruikers en eigenaren van niet-woningen betaalden € 66,3 mln. De OZB-tarieven 2020 zijn berekend volgens de uitgangspunten van het coalitieakkoord 2019-2022.

Toeristenbelasting
Door de Coronacrisis is de gerealiseerde opbrengst uit toeristenbelasting in 2020 met € 5,49 mln. aanzienlijk lager dan in 2019 (€ 10,86 mln.). Dit is met name veroorzaakt door een lagere bezetting van hotels, pensions en andere verblijfsaccommodaties.

Belastingen overig
Precariobelasting
De opbrengst van de precariobelasting bedroeg in 2020 € 16,95 mln. Wettelijk is bepaald dat de gemeente tot 1 januari 2022 precariobelasting op leidingen mag heffen naar maximaal het tarief dat op 10 februari 2016 gold. Dit is de datum waarop de toenmalige minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het wetsvoorstel voor afschaffing van de precariobelasting heeft aangekondigd. De tarieven precariobelasting leidingen zijn voor 2020 daarom niet gewijzigd. De tarieven precario woon- en bedrijfsschepen zijn voor 2020 trendmatig aangepast.

Compensatie OZB voor startende ondernemers
De OZB compensatieregeling startende ondernemers is bedoeld om het starten van een onderneming in Den Haag aantrekkelijk te maken en vervolgens startende ondernemers een steuntje in de rug te geven door de gemeentelijke lasten te verlichten. In 2020 maakten 168 ondernemers gebruik van de regeling en compenseerde de gemeente voor een totaalbedrag van afgerond € 0,11 mln. aan OZB.

In de paragraaf 'Lokale heffingen' is een meer gedetailleerde toelichting opgenomen. 

Overig
Dit programma bestaat tenslotte uit een aantal andere, kleinere activiteiten, zoals: kosten accountant,  reclameopbrengsten en dienstverlening primair proces.
De reclamebranche zit in zwaar weer door corona omdat er geen evenementen-reclame plaats vindt.
In de dienstverlening primair proces zijn de baten en lasten van de exploitatie van de parkeergarage Spui opgenomen en de werkzaamheden van het risicomanagement (verzorgen van verzekeringen van panden en andere eigendommen, het herverzekeren en het dragen van eigen risico).